MUTLAK VE MUKAYYED BİLİNCİ
UĞUR CANBOLAT

AHLÂK-I HASENE erleri, mutlak ve mukayyed bilincine sahip olan insanlar arasından çıkarlar. Bu mesele onlar için önceliklidir. Zira bu hususta düğme yanlış iliklendiğinde diğer bütün meseleler şirazesinden şaşar. Cetveli yanlış olanın her ölçümünün yanlış olacağı aşikârdır. Ne kadar ihlaslı olursa olsun, iş ve ibadetlerinde ne kadar ciddi bulunursa bulunsun bu ana yanılgı bütün iş ve işlemleri geçersiz kılar.

Yanlışı doğru biçimde yapmak kişiyi selamet sahiline çıkarmaz. Hataya doğru muamelesi yapmak eylemleri doğrultmaz. İşte bu temel anlayışla hareket eden güzel ahlak yolcuları evvela cetvellerini kontrol ederler. Terazilerini gözden geçirirler. Bu işlemi bir defaya mahsus olarak yapmazlar. Kontrol edilmeyen işlerde risk vardır prensibiyle hareket ederler.

Mutlak ve mukayyed bilinci terzinin ölçüyü doğru alması demektir. Bu ise kişinin asıl olan vahiyden sahih olarak yararlanması ve buna tam inkıyat etmesiyle mümkündür.

Mukayyed, kayıtlanmış, bağlanmış demektir. Kayıt altında olandır. Şartlara bağlıdır. Zamana ve zemine göredir. Dönemin elverdiği bilgilerle bağlanmış anlamına gelir. İnsanın aklı, idraki ve yeteneğiyle ortaya koyduğu bilgiler mukayyeddir.

Yüksek erdem yolcuları hürmetkârdırlar. İlme saygı duyarlar. Çekilen emeklerin değerini bilirler. İlim uğruna çekilen zahmetlerin farkındadırlar. Bu sebeple “Zikir ehline sorun” ilkesinden şaşmazlar. “Ulul’elbaba” müracaat edip ilimlerinden faydalanır ve kendilerini sürekli gelişmeye tâbi tutarlar.

Ancak şaşmaz ölçüleri mutlak ile mukayyedi ayırmaktır. Beşer ilminin yaşanılan zaman ve mevcut imkanlar ile âlimin yeteneği ve emeğiyle sınırlı olduğunu bilirler. Hürmetsizlik etmezler. İstifade etmeyi yabana atmazlar fakat mutlaklaştırmak gibi dehşetli bir yanlışa da düşmezler.

Aklın ayağına pranga vurmadıkları gibi kalbin hissiyatını da esas almazlar. Aklın ve kalbin imtizacıyla mutlak olan Kur’an-ı Kerim’in samimi bir talebesi olarak her öğrendiklerini vahyin mihengine vururlar.

Bu mutlak ve mukayyed bilincidir ve temel belirleyicilerdendir.

Beşer sınırlıdır. Mevcut imkanlarla kayıtlı ve yeni bilgilere muhtaçtır. İlmi nispîdir. Ne kadar bilirse bilsin bildiği cüz’idir. Bu şuur onların yanlış yapmasını önler. Hocalarının eserlerini ve sözlerini zamana ve zemine bağlı görürler. Evet, yararlanırlar ama mutlaklaştırmak gibi vahye saygısızlık anlamına gelebilecek cüretkarlıklardan uzaktırlar.

Azami dikkat üzere yaşamaları bundandır. Kendilerini ezberlere bağlamamaları tefekkürle yükümlü olmalarındandır. Bu hassasiyeti kaybetmemek ve kendilik bilinci yolundan düşmemek için özlerini vahiyle açığa çıkarırlar. Bu ise daimî müşahedeyi zorunlu kılar. İmanına ve ikrarına mukayyet olmanın mutlak ve mukayyed bilincine ulaşmalarına bağlı olduğunu asla unutmazlar.

Geçici olanla kalıcı olanı tefrik etme şuuruna erişemeyen faruk olamaz onlara göre.

Ey hakikat yolunun mutlak ve mukayyed bilincini önemseyen yolcusu!

Mesele mühimdir. İhmale gelmemelidir. İlahi kelamın asıl olduğunu unutma. Mutlak olanın ilahi mesaj olduğu şuurundan şaşma. Geçici hal, gaye ve şartlarla oluşan ilme önem ver ancak onu mutlak olan ilahi kelama eşitleme. Aynı seviyede tutma. Şarta ve zamana bağlı yani kayıtlı olan ile bütün zamanlara hitap eden vahyi aynı terazide tartma.

Eğer sen de güzel ahlak yolcuları gibi istikamet üzere yol almak istiyorsan bir nevi putlaştırma sayılabilecek bu tarz anlayışlara yönelme. Her fert muayyendir. Geçicidir. İlmi mevcut zamanın verileriyle sınırlıdır. İzahları dönemseldir. İsabet ettiği çokça husus olabileceği gibi edemedikleri de olacaktır. Bunu kabul etmek bilgine hürmetsizlik değildir. Aksine saygılı olmaktır. Zira birilerine kendisinde bulunmayan vasıfları yüklemek onlara zulümdür. Kendileri de hayatın öte yakasında bundan davacı olacaklardır. Çünkü bu, onları beşeriyetten çıkarma girişimidir.

Hasılı güzel ahlak yolunun mümtaz bir tilmizi olmak istiyorsan mutlak ve mukayyed bilincine erişmekten başka çaren yoktur. Peygamberlerin vahye karşı tutumlarını dikkatle incelemen bile bunu idrak etmen için yeterlidir.